Yüksək qan təzyiqi

 Təzyiqin qalxması 

Qan təzyiqi çox uzun müddət yüksək olarsa, bu, qan damarlarına ciddi zədə vura bilər.

Bu zədələnmələr bir sıra ağırlaşmalarla nəticələnə , bəziləri həyat üçün təhlükə yarada bilər. Bunlara ürək çatışmazlığı, görmənin zəifləməsi, insult, böyrək xəstəliyi və digər sağlamlıq problemləri daxildir.

Yüksək qan təzyiqi və ya hipertenziyanı kontrol altına almağın  yolları var. Yüksək qan təzyiqi adətən  hər hansı simptoma səbəb olmur, lakin müntəzəm skrininq insana profilaktik tədbirlər görməli olub olmadığını bilməsinə kömək edə bilər.

Ürək bədənə qanı qovan bir əzələdir. Qan dövranı zamanı qan bədənin həyati  vacib orqanlarına oksigeni çatdırır.

Bəzən orqanizmdəki bir problem ürəyin qanı qovmasını çətinləşdirir. Buna, məsələn, arteriyaların daralması səbəb ola bilər.

Davamlı yüksək qan təzyiqi damarların divarlarında gərginlik yaradır ki bu da  müxtəlif sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilə. Belə ki bəziləri həyat üçün təhlükə yarada bilər.

Sistolik təzyiq, ürəyin yığılması zamanı arteriyalardakı təzyiqi ölçür və qan təzyiqində görünən yüksək rəqəmdir. Aşağı rəqəm olan diastolik təzyiq isə, ürək vurğuları arasında ürəyin istirahəti zamanı qan təzyiqini təmsil edir.

Əlamət və simptomları 

Yüksək qan təzyiqi olan insanların əksəriyyətində heç bir əlamət müşahidə olunmur, buna görə də insanlar hipertoniyanı tez-tez “səssiz qatil” adlandırırlar.

Ancaq qan təzyiqi təxminən 180/120 mm Hg-yə çatdıqdan sonra, bu, təcili tibbi yardım olan hipertenziv böhrana çevrilir.

Bu mərhələdə aşağıdakı əlamətlər ola bilər:

• Baş ağrısı
• ürəkbulanma
• qusma
• başgicəllənmə
• bulanıq və ya ikiqat görmə
• burun qanamaları
• ürək döyüntüsü
• nəfəs darlığı

Bu simptomları yaşayan hər kəs dərhal həkiminə müraciət etməlidir.

Qadınlarda təzyiqin qalxma əlamətlər 

Hormonal faktorlar səbəbindən, kişilərdə və qadınlarda yüksək təzyiq riski fərqli ola bilər.

Qadınlarda yüksək qan təzyiqi riskini artıra bilən amillərə aşağıdakılar daxildir:

• hamiləlik
• menopauza
• doğuşa nəzarət həblərinin istifadəsi

Hamiləlik dövründə yüksək qan təzyiqi qadına və onun gələcək körpəsinə təsir edə biləcək potensial təhlükəli vəziyyət olan preeklampsiyanın əlaməti ola bilər.

Preeklampsiyanın simptomlarına aşağıdakılar daxildir:

• baş ağrıları
• görmə dəyişiklikləri
• qarın ağrısı
• ödem səbəbiylə şişkinlik

Bütün qadınlar skrininq qaydalarına əməl etməli və xüsusilə hamiləlik dövründə bütün sağlamlıq müayinələrində iştirak etməlidirlər.

Yeniyetmələrdə simptomlar

Yeniyetmələrdə piylənmə və ya əsas tibbi vəziyyət səbəbindən yüksək qan təzyiqi inkişaf edə bilər.

• tip 2 diabet kimi metabolik sindromun aspektləri
• böyrək xəstəliyi
• hormonları təsir edən endokrin xəstəlik
• qan damarlarını təsir edən damar xəstəliyi
• nevroloji vəziyyət

Uşaqlarda simptomlar

Yüksək qan təzyiqi uşaqlara da təsir edə bilər. Piylənmə və şəkərli diabet riskini artırır, lakin bu, həmçinin aşağıdakıların əlaməti ola bilər:

• şiş
• ürək problemləri
• böyrək problemləri
• tiroid problemləri
• Kuşinq sindromu kimi genetik xəstəliklər

Yetkinlərdə olduğu kimi, yüksək qan təzyiqi uşaqlarda çox vaxt simptomlara səbəb olmur.

Ancaq simptomlar baş verərsə, bunlara aşağıdakılar daxil ola bilər:

• Baş ağrısı
• yorğunluq
• bulanıq görmə
• burun qanamaları

Körpələrdə simptomlar 

Yenidoğulmuşlarda və çox gənc körpələrdə bəzən böyrək və ya ürək xəstəliyi kimi əsas sağlamlıq vəziyyətinə görə yüksək qan təzyiqi ola bilər.

Simptomlara aşağıdakılar daxil ola bilər:

• Zəif inkişaf
• tutmalar
• qıcıqlanma
• latergiya
• tənəffüs çətinliyi

Təzyiqin qalxma səbəbləri 

Yüksək qan təzyiqi bədəndə müəyyən dəyişikliklər baş verdikdə və ya müəyyən sağlamlıq vəziyyətinə səbəb olan spesifik genetik xüsusiyyətlərə sahib olduqda baş verə bilər.

Bu, insanlara təsir edə bilər:

• piylənmə
• tip 2 diabet
• böyrək xəstəliyi
• obstruktiv yuxu apnesi
• lupus
• skleroderma
• az və ya həddindən artıq aktiv tiroid
• Kuşinq sindromu, akromeqaliya və ya feokromositoma kimi anadangəlmə vəziyətlər

Bəzən görünən müəyyən  bir səbəbi olmur. Bu vəziyyətdə adətən birincil hipertoniya diaqnozu qoyulur.

Yüksək yağlı qidalarla qidalanma, artıq çəkili olmaq, çoxlu spirtli içki qəbul etmək, tütün çəkmək, bəzi dərmanlardan istifadə etmək də riski artırır.

Qan təzyiqini necə aşağı salmaq olar?

Müalicə bir neçə amildən asılı olur, o cümlədən:

• qan təzyiqi nə qədər yüksəkdir
• ürək-damar xəstəliyi və ya insult riski

Qan təzyiqi artdıqca həkim müxtəlif müalicələr tövsiyə edir. Bir az yüksək qan təzyiqi üçün onlar həyat tərzində dəyişiklik etməyi və qan təzyiqini izləməyi təklif edə bilərlər.

Qan təzyiqi yüksəkdirsə, dərman tövsiyə edilir. Seçimlər hipertoniyanın nə qədər şiddətli olduğuna və böyrək xəstəliyi kimi ağırlaşmaların olub-olmamasına görə zamanla dəyişə bilər. Bəzi insanlar bir neçə fərqli dərmanın birləşməsinə ehtiyac duya bilər.

Qidalanma 

Qidalanmanın idarə edilməsi yüksək qan təzyiqinin həm qarşısının alınması, həm də müalicəsi üçün təsirli bir yol ola bilər.

Bitki əsaslı qidalar

Sağlam, balanslaşdırılmış pəhrizə bol meyvə və tərəvəz, omeqa yağları, tam taxıl kimi keyfiyyətli, təmizlənməmiş karbohidratlar daxildir. Pəhrizində heyvan mənşəli məhsullar olan insanlar bütün yağları kəsməli və işlənmiş ətlərdən uzaq durmalıdırlar.

Duz qəbulunun azaldılması

Mütəxəssislər yüksək qan təzyiqini idarə etmək və ya qarşısını almaq üçün duz istehlakını azaltmağı və kalium qəbulunu artırmağı tövsiyə edirlər. Gündə 5-6 qramdan az duz qəbulunu məhdudlaşdırmaq ürək-damar sağlamlığını yaxşılaşdırmağa və hipertansiyonlu insanlarda sistolik qan təzyiqini 5,6 mm Hg azaltmağa kömək edə bilər.

Sağlam yağlar

Orta dərəcədə, avokado, qoz-fındıq, zeytun yağı və omeqa yağları kimi bitki yağları sağlamlıq üçün faydalıdır. İnsanlar heyvan mənşəli və emal olunmuş qidalarda ümumi olan doymuş yağların və trans yağların qəbulunu məhdudlaşdırmalıdırlar.

Evdə müalicə üsulları

• stresin idarə edilməsi
• siqareti tərgitmək
• sağlam qidalanma
• idman etmək
• həkimin təyin etdiyi hər hansı bir müalicə planına riayət etmək

Daimi hərəkət

Daimi hərəkət qan təzyiqini aşağı salmağa kömək edə bilər.

Əksər sağlam insanlar həftədə ən azı 150 dəqiqə orta intensivlikdə fiziki məşq etməlidirlər. Bu, həftənin 5 günündə 30 dəqiqə və ya gündə 10 dəqiqəlik üç lot ola bilər.

Bu miqdarda məşq yüksək qan təzyiqi olan insanlar üçün də uyğundur.

Ancaq bir müddət idman etməmiş və ya yeni diaqnozu qoyulanlarda, yeni bir fiziki fəaliyyət proqramına başlamazdan əvvəl, etdikləri seçimlərin onlara uyğun olduğundan əmin olmaq üçün həkimi ilə danışmalıdır.

Çəkinin azaldılması

Araşdırmalar göstərir ki, 5-10 kq çəki itirmək qan təzyiqini azaltmağa kömək edə bilər.

Arıqlamaq qan təzyiqi dərmanlarının effektivliyini də artıracaq.

Sağlam çəki əldə etməyin və saxlamağın yollarına aşağıdakılar daxildir:

müntəzəm məşq etmək

bitki əsaslı qidaları vurğulayan və yağ və əlavə şəkərlərin qəbulunu məhdudlaşdıran bir qidalanma  izləmək

Normal yatmaq

Təkcə yuxunun artırılması hipertansiyonu müalicə edə bilməz, lakin çox az yuxu və keyfiyyətsiz yuxu onu daha da pisləşdirə bilər.

2015-ci ildə bir Koreya milli sağlamlıq sorğusundan əldə edilən məlumatların göstərdi ki, gecə 5 saatdan az yatan insanların hipertoniyaya tutulma ehtimalı daha yüksəkdir.

Əgər hər hansı bir şikayətiniz varsa, Sağlam Ailə Tibb Mərkəzinə müraciət edin. İstənilən analizi laboratoriyamızda verə bilərsiniz. Düzgün analiz nəticələri Saglamaile.az-da.